Jak sprawdzić, czy zmarły pozostawił testament?

Testament, jak dotąd, jest jedynym sposobem na rozporządzanie swoim majątkiem na wypadek śmierci, jeśli nie zgadzamy się z kolejnością dziedziczenia ujętego w ustawie. Testator może pozostawić testament w domu bądź przekazać go notariuszowi w celu ujęcia testamentu w Notarialnym Rejestrze Testamentów, bądź przekazać testament notariuszowi tylko na przechowanie bez wpisu do Notarialnego Rejestru Testamentów.

Notarialny Rejestr Testamentów – jak sprawdzić, czy spadkodawca pozostawił testament?

Jeżeli pomimo poszukiwań testamentu w domu spadkodawcy nie można go znaleźć, chociaż ktoś z krewnych słyszał, że spadkodawca sporządził testament, to należy udać się do najbliższego biura notarialnego i tam na piśmie złożyć wniosek o udzielenie informacji, czy zmarły pozostawił po sobie testament. Do wniosku należy dołączyć akt zgonu testatora. Notariusz po otrzymaniu wniosku ma możliwość sprawdzenia w Notarialnym Rejestrze Testamentów (NORT), czy dany spadkodawca pozostawił testament.

Notarialny Rejestr Testamentów działa w Polsce od 5 października 2011 r. i jest częścią europejskiej sieci wymiany informacji o testamentach, która działa jako Stowarzyszenie Sieci Rejestrów Testamentów (ARERT).

NORT jest prowadzony w systemie teleinformatycznym, a dostęp do niego mają jedynie notariusze, którzy przy dokonywaniu wpisów w tym rejestrze i uzyskiwaniu zamieszczonych w nim informacji posługują się bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu. Notariusze mogą zarówno rejestrować w systemie sporządzone testamenty, jak również udzielać informacji o sporządzonych testamentach.

Notarialny Rejestr Testamentów zawiera następujące dane:

1. numer wynikający z kolejności wpisu w rejestrze,
2. datę dokonania wpisu,
3. datę oraz miejsce sporządzenia testamentu notarialnego lub protokołu,
4. imiona, nazwisko i siedzibę kancelarii notariusza, a jeżeli testament notarialny lub protokół, sporządził zastępca notariusza, także imiona i nazwisko zastępcy,
5. imiona, nazwisko, imiona rodziców oraz datę i miejsce urodzenia testatora,
6. numer PESEL testatora, jeżeli podlega on ewidencji ludności w Polsce, a w braku tego numeru inny podobny numer ewidencyjny, jeżeli został mu nadany za granicą.

Przeczytaj: Jak napisać testament?

Kto może uzyskać informację z Notarialnego Rejestru Testamentów?

Informację o zarejestrowanych w NORT testamentach określonego spadkodawcy lub o braku takich testamentów, można otrzymać wyłącznie za pośrednictwem notariusza. O udzielenie tych informacji może wystąpić każdy, kto przedstawi notariuszowi odpis aktu zgonu lub inny dokument, z którego wynika, że spadkodawca nie żyje.

Osoba zainteresowana uzyskaniem informacji o tym, czy zmarły pozostawił testament, powinna złożyć u notariusza stosowny wniosek na piśmie. Do wniosku należy dołączyć akt zgonu testatora lub inny dokument świadczący o śmierci testatora.

Akt zgonu testatora stanowi niejako klucz do uzyskania informacji z rejestru testamentów o zarejestrowaniu testamentu w Notarialnym Rejestrze Testamentów bądź informacji o braku testamentu w tym rejestrze.

Uzyskanie informacji z rejestru testamentów jeszcze za życia spadkodawcy i bez okazania aktu zgonu testatora, jest niemożliwe, informacja o tym zostaje niejawna. Przy czym testator za życia może pozyskać informacje z rejestru testamentów o wszystkich swoich testamentach.

Wniosek o udzielenie informacji z NORT powinien być sporządzony na piśmie i zawierać dane wystarczające do identyfikacji testatora. Jeżeli okaże się, że zawarte we wniosku dane dotyczyć mogą kilku osób, notariusz powinien zażądać takiego uzupełnienia danych, by udzielona odpowiedź była jednoznaczna.

Z przebiegu czynności dokonanych w związku z poszukiwaniem w NORT informacji o zarejestrowanych w NORT testamentach lub o braku takich testamentów, notariusz ma obowiązek sporządzenia protokołu w celu stwierdzenia przeprowadzonych czynności (104 § 3 Prawa o notariacie).

Czy każdy testament jest rejestrowany w rejestrze testamentów?

Wpis testamentu do Notarialnego Rejestru Testamentów nie jest obowiązkowy. Testament, czy to notarialny czy własnoręczny (zob. Rodzaje testamentów), jest rejestrowany na wniosek spadkodawcy.

Testator może przekazać notariuszowi testament w celu jego rejestracji w Notarialnym Rejestrze Testamentów bądź sporządzić testament i oddać go tylko na przechowanie.

W przypadku oddania testamentu na przechowanie, notariusz zamieszcza w testamencie notarialnym lub w protokole oświadczenie testatora o rezygnacji z możliwości zarejestrowania testamentu.

Aby testament notarialny mógł być ujęty w Notarialnym Rejestrze Testamentów, spadkodawca powinien złożyć wniosek o ujęcie testamentu w NORT bezpośrednio w testamencie. Natomiast w przypadku testamentu własnoręcznego, przechowywanego u notariusza, bądź testamentu notarialnego dotychczas niezarejestrowanego, testator powinien złożyć wniosek do notariusza o sporządzenie protokołu przyjęcia testamentu i jego rejestrację w Notarialnym Rejestrze Testamentów.

Spadkodawca (testator) może usunąć swój testament z Rejestru Testamentów w przypadku, gdy zmieni swoją wolę i sporządzi oraz zarejestruje nowy testament. Przy czym w każdym przypadku nie ma obowiązku rejestracji nowego testamentu, czynność ta jest dobrowolna. Wpis testamentu w NORT wykreśla się na każdy wniosek testatora, a także z urzędu, w przypadku zwrócenia przechowywanego testamentu testatorowi.

Wpis testamentu w NORT może także być wykreślony po upływie 100 lat od daty jego zarejestrowania.

W praktyce, aby doszło do wpisu testamentu do Notarialnego Rejestru Testamentów, konieczny jest wniosek testatora na dokonanie tej czynności przez notariusza. Notariusz po sporządzeniu testamentu lub protokołu, niezwłocznie rejestruje testament w NORT za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. Notariusz rejestruje testament wyłącznie na wniosek testatora, złożony:

• bezpośrednio w testamencie notarialnym,
• w protokole przyjęcia testamentu własnoręcznego na przechowanie, albo
• w oddzielnym protokole, jeśli przedmiotem rejestracji jest testament notarialny dotychczas niezarejestrowany lub testament własnoręczny przechowywany już przez notariusza, który ma go zarejestrować.

Przeczytaj: Jak przechowywać testament?

Jak inaczej odszukać zaginiony testament?

Oczywiście, najłatwiej jest odszukać testament, który został ujęty w Notarialnym Rejestrze Testamentów i nie tylko w polskim, ale również rejestrze zagranicznym uczestniczącym w wymianie informacji w ramach Stowarzyszenia Europejskiej Sieci Rejestrów Testamentów (ARERT).

W przypadku poszukiwań testamentu w rejestrze zagranicznym, podobnie jak w polskim, należy zwrócić się do dowolnego notariusza i złożyć stosowny wniosek. W ramach tej sieci współpracują notariaty Austrii, Belgii, Bułgarii, Francji, Grecji, Holandii, Luksemburga, Łotwy, Niemiec, Polski, Rumunii, Słowacji i Węgier.

Celem utworzenia Rejestru Testamentów jest przede wszystkim ułatwienie w odnalezieniu testamentu po śmierci testatora, jak również zmniejszenie ryzyka, że testament nie zostanie odnaleziony wcale bądź odnaleziony z opóźnieniem.

Testament sporządzony w formie aktu notarialnego, ale nieujęty w NORT, można próbować odszukać udając się do kancelarii notarialnej, w której prawdopodobnie może znajdować się testament. Notariusz, jeżeli sporządził testament, ma obowiązek przechować go przez okres 10 lat. Po tym czasie notariusz przekazuje testament do archiwum ksiąg wieczystych właściwego sądu rejonowego.

Odnalezienie testamentu komplikuje się w przypadku, gdy testator sporządził testament własnoręcznie i ukrył go w domu bądź w innym miejscu. Bywa, że odnalezienie testamentu jest niemożliwe, wówczas dziedziczenie odbywa się zgodnie z prawem drogą ustawową, czyli wedle kolejności zapisanej w Kodeksie cywilnym.

Jak uzyskać dostęp do treści testamentu?

Dostęp do treści testamentu po śmierci spadkodawcy ma tylko i wyłącznie osoba wskazana w testamencie jako uprawniona.

Notarialny Rejestr Testamentów posiada charakter poszukiwawczy i nie zawiera treści testamentów. Wskazuje, w której kancelarii można uzyskać dostęp do treści testamentu – po śmierci testatora. Dostęp będzie miała wyłącznie osoba, która została wskazana w testamencie jako uprawniona. Notariusz nie będzie mógł udostępnić treści testamentu innej osobie, np. wierzycielowi czy wspólnikowi albo spółce „osieroconej” przez wspólnika. Notariusz nie jest bowiem uprawniony do oceny interesu prawnego, który powinien wykazać wierzyciel chcąc poznać dane osób uprawnionych do spadku.

Podstawa prawna:

Ustawa Prawo o notariacie, art. 40 § 1 (Dz.U. Nr 89, poz. 1158 z 2008 roku z późn. zm.).

Zdjęcie: Pexels.com