Odrzucenie spadku – co to oznacza i jak tego dokonać?

Spadkobierca, który wie, że spadkodawca pozostawił w spadku zadłużony majątek może ten spadek odrzucić. Podejmując decyzję o odrzuceniu spadku, spadkobierca powinien mieć świadomość, że nie odziedziczy po spadkodawcy żadnych długów, ale także żadnego majątku. Spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony z dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku.

Zasadę odrzucenia spadku reguluje ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (dalej k.c.). Ustawa wprowadza zasadę, że jeżeli spadkobierca nie złoży w określonym terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku będzie to automatycznie oznaczało, że odpowiada za długi spadkodawcy całym swoim majątkiem.

Kiedy odrzucenie spadku ma sens?

Odrzucenie spadku ma sens wówczas, gdy pozostawiony po spadkodawcy majątek w żaden sposób nie pokrywa długów, które pozostawił po sobie spadkodawca.

Odrzucenie spadku jest jedną z opcji dziedziczenia długu w spadku. Spadkobierca, który chce przyjąć spadek ma możliwość:

• przyjęcia tego spadku bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkodawcy(przyjęcie proste),
• przyjęcia spadku z ograniczeniem odpowiedzialności za długi zwane przyjęciem z dobrodziejstwem inwentarza.
• odrzucenie zadłużonego spadku.

Temat przyjęcia prostego spadku oraz przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza omówiliśmy w poprzednich artykułach (zob. Odpowiedzialność za długi spadkowe – możliwości spadkobiercy). W niniejszym artykule chcemy przybliżyć temat „odrzucenia spadku”.

Spadkobierca decydując się na odrzucenie spadku musi mieć świadomość, że nie odziedziczy po spadkodawcy nie tylko długów, ale również żadnego majątku.

W praktyce odrzucenie spadku może wyglądać np. tak: zmarły pozostawił w spadku kolekcję starych mebli wartych kilkadziesiąt tysięcy złotych, ale pozostawił również długi u różnych wierzycieli, które po zsumowaniu przewyższają oszacowaną wartość pozostawionych mebli. Spadkobierca, który zdecydował się na odrzucenie spadku, nie odziedziczy co prawda pięknych zabytkowych mebli, ale przede wszystkim nie będzie zobowiązany do uregulowania pozostawionych przez spadkodawcę długów.

Jak odrzucić spadek? Oświadczenie o odrzuceniu spadku

Spadkobierca, który decyduje się na odrzucenie spadku, może w sądzie rejonowym, w którego okręgu znajduje się jego miejsce zamieszkania lub pobytu, złożyć oświadczenie o odrzuceniu (również o przyjęciu spadku). Oświadczenie o odrzuceniu spadku można też złożyć u notariusza (niezależnie od miejsca siedziby kancelarii notariusza).

Oświadczenie o odrzuceniu spadku powinno być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.

W praktyce, bieg terminu na złożenie oświadczenia może rozpocząć się w rożnym czasie, w zależności od tego, czy spadkobierca jest spadkobiercą ustawowym czy testamentowym.

W przypadku spadkobiercy testamentowego, termin na złożenie oświadczenia biegnie od dnia otwarcia spadku. Dla spadkobiercy ustawowego termin złożenia oświadczenia rozpoczyna się z chwilą, gdy ten dowiedział się o tytule swego powołania.

Brak oświadczenia spadkobiercy we wskazanym terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza (Art. 1015 k.c.).

Oświadczenie o odrzuceniu spadku powinno zawierać następujące informacje:

1. Dane osobowe spadkodawcy, tj. jego imię i nazwisko, datę śmierci, dane adresowe ostatniego pobytu.
2. Tytuł powołania do spadku, którym może być testament bądź dziedziczenie ustawowe.
3. Dane osobowe wszystkich spadkobierców ustawowych, informacje o wszystkich testamentach pozostawionych przez spadkodawcę (nawet tych nieważnych) oraz miejsce przechowywania tych testamentów.
4. Wypis aktu zgonu spadkodawcy albo prawomocne orzeczenie sądowe o uznaniu za zmarłego lub o stwierdzeniu zgonu, jeżeli dowody te nie zostały już poprzednio złożone.
5. Oświadczenie spadkobiercy o odrzuceniu spadku o przykładowej treści: „Oświadczam, że spadek przypadający mi po zmarłym ojcu (imię i nazwisko zmarłego, adres ostatniego zamieszkania, data śmierci) na podstawie ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Art. 1015. § 1. odrzucam w całości. Jednocześnie oświadczam, że nie mam dzieci, które mogłyby dziedziczyć w moje miejsce. Zgodnie z posiadaną wiedzą spadkodawca nie pozostawił testamentu”.

Spadkodawca, który odrzuci spadek będzie miał pewność, że nie będzie ponosił odpowiedzialności za długi spadkodawcy i w zakresie spadku nic złego już nie może go spotkać.

Spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku (Art. 1020 k.c.).

Zgodnie z Art. 640 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2016 r. poz. 1822, z późn. zm.) – zwanej dalej k.p.c., oświadczenie o odrzuceniu spadku może być złożone przed notariuszem lub w sądzie rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie.

Jeżeli oświadczenie o odrzuceniu spadku złożono ustnie, z oświadczenia sporządza się protokół.

Przeczytaj: Jak przebiega otwarcie i ogłoszenie testamentu?

Odrzucenie spadku przed sądem (formalności i koszty)

Oświadczenie o odrzuceniu spadku składa się w sądzie rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania składającego oświadczenie. Złożenie w sądzie rejonowym oświadczenia o odrzuceniu spadku podlega opłacie stałej w wysokości 100 zł [Art. 49 ust. 1 pkt. 4 ustawy z dnia 28 lipca 2008 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2016 r. poz. 623, z późn. zm.)].

Opłatę sądową we w skazanej wysokości należy wnieść na rachunek sądu rejonowego, do którego skierowane zostało oświadczenie o odrzuceniu spadku bądź uiścić w kasie tego sądu. Dokument wniesienia opłaty należy dołączyć do składanego oświadczenia o odrzuceniu spadku. Oświadczenie o odrzuceniu spadku złożone w sądzie rejonowym niebędącym sądem spadku przesyła się niezwłocznie wraz z załącznikami do sądu spadku.

O przyjęciu lub odrzuceniu spadku zawiadamia się wszystkie osoby, które według oświadczenia i przedstawionych dokumentów są powołane do dziedziczenia, choćby w dalszej kolejności.

Odrzucenie spadku u notariusza (formalności i koszty)

Oświadczenie o odrzuceniu spadku składane u notariusza może mieć formę ustną lub pisemną z podpisem urzędowo poświadczonym. Aby czynność złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku została uznana za ważną, składający oświadczenie musi okazać dokumenty takie jak:

• dowód osobisty,
• akt zgonu spadkodawcy.

Sporządzenie aktu notarialnego dokumentującego oświadczenie o odrzuceniu spadku można złożyć w formie ustnej bądź na piśmie. Oświadczenie o odrzuceniu spadku można również złożyć przez pełnomocnika. Pełnomocnictwo do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku powinno być pisemne z podpisem urzędowo poświadczonym.

Odrzucenie spadku po terminie

Spadkodawca, który nie złożył w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku, może powołać się na wady oświadczenia woli w postaci błędu i groźby i złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku w terminie 1 roku:

• w przypadku odrzucenia spadku pod wpływem błędu, rok liczony jest od daty wykrycia błędu,
• w przypadku odrzucenia spadku pod wpływem groźby, rok liczony jest od chwili, gdy stan zagrożenia ustał.

Wada oświadczenia woli w postaci błędu to najczęściej błędne przeświadczenie spadkobiercy, że spadkodawca pozostawił po sobie tylko majątek. Natomiast, jeżeli chodzi o wadę oświadczenia woli w postaci groźby, to może ona polegać na tym, że spadkodawcy lub jego rodzinie grożono, że jeżeli przyjmie lub odrzuci spadek może mieć z tego powodu kłopoty.

W każdym w/w przypadku odrzucenie spadku po terminie odbywa się w postępowaniu sądowym na wniosek spadkobiercy. Aby sąd mógł wszcząć postępowanie spadkobierca musi złożyć wniosek o wszczęcie sprawy, oświadczenie o odrzuceniu spadku oraz dowieść sądowi, że wada oświadczenia woli (błąd, groźba), na którą się powołuje, jest prawdziwa.

Zatem, spadkobierca musi udowodnić sądowi, że nie złożył oświadczenia o odrzuceniu spadku w wymaganym terminie, ponieważ był pod wpływem błędu (opisać, jakiego) lub też pozostawał pod wpływem groźby. Ważne jest, aby spadkobierca udowodnił sądowi, kiedy wykrył błąd lub kiedy stan zagrożenia ustał.

Wykazanie sądowi okoliczności, które miały wpływ na nie złożenie oświadczenia w terminie spowoduje, że sąd przychyli się do złożonego wniosku.

Odrzucenie spadku przez małoletniego

W sytuacji, gdy uprawniony do spadku odrzuci spadek w całości wówczas spadek przechodzi na zstępnych, którymi są dzieci. Dziecko, jeżeli jest małoletnie, to nie może samodzielnie złożyć oświadczenia o zrzeczeniu się spadku. W sprawach o odrzucenie spadku dziecko może reprezentować rodzic.

Rodzic dziecka, aby móc złożyć w jego imieniu oświadczenie o odrzuceniu spadku, powinien jako jego przedstawiciel ustawowy uzyskać zezwolenie Sądu Rejonowego Wydziału Rodzinnego na dokonanie czynności przekraczających zwykły zarząd małoletnich dzieci, tj. odrzucenie spadku.

Zgodnie z postanowieniu SN z dnia 25 maja 2012 r., I CSK 414/11, Monitor Prawniczy 2014, nr 20, s.1087):

„odrzucenie spadku przez małoletniego jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu jego majątkiem, przedstawiciele ustawowi – zamierzający odrzucić spadek w imieniu dziecka – muszą wystąpić o zezwolenie na to do sądu opiekuńczego.”

Uzyskanie zgody sądu na złożenie w imieniu dziecka (małoletniego) oświadczenia o odrzuceniu spadku podyktowane jest w szczególności ochroną interesów małoletniego oraz szeroko rozumianą ochroną dobra dziecka, które stawiane jest ponad interesy majątkowe rodziców (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 1961 r., I CO 16/61, OSNC 1963, nr 9, poz. 187).

Przeczytaj również: Jak przepisać mieszkanie na dziecko – 3 możliwe sposoby

Podstaw prawna:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Księga czwarta. Spadki, Tytuł V. Przyjęcie i odrzucenie spadku.
2. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego.
3. Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądów Najwyższego z dnia 22 maja 2018 r., sygn. akt: III CZP 102/17.

Zdjęcie: Unsplash.com